Bohaterem wątku będzie moździerz okopowy 22,5 cm M 15 wyprodukowany przez Austro-Węgierską firmą Bohler.
Rys historyczny:
Zaprojektowany w 1915 roku, produkowany do 1917 roku kiedy to zastąpił go młodszy brat M 17.
Bohler zdecydował się na wdrożenie do produkcji własnej konstrukcji po niepowodzeniach technologicznych związanych z niemieckim 25 centymetrowym moździerzem.
W efekcie prac powstała broń bardzo prosta, moim zdaniem doskonale dopasowana do realiów walki okopowej.
Oczywiście konstrukcja nie była pozbawiona wad. Największa z nich to długość lufy (niska prędkość początkowa pocisku) powodująca czasami koziołkowanie pocisków w locie, co kończyło się ich upadkiem w „dziwnej pozycji” nie powodującej uruchomienia zapalnika.
Drugim mankamentem M 15 był mechanizm podnoszenia lufy, oparty na dwóch śrubach. Po zadołowaniu pocisku czynność ta była dla dwóch osób niezwykle trudna fizycznie do przeprowadzenia.
I choć źródła nie podają już więcej wad moim zdaniem była jeszcze jedna – wytrzymałość poszczególnych podzespołów. Uważam tak po analizie rozwoju moździerza, zwłaszcza jego kolejnej wersji M 17. Zmieniono w nim cały sposób mocowania lufy do łoża, zdecydowanie go wzmacniając.
M 15 powstał w ilości około 930 sztuk. Przynajmniej taką liczbę podaje wikipedia oparta na książce Ortner, M. Christian. The Austro-Hungarian Artillery From 1867 to 1918: Technology, Organization, and Tactics. Vienna, Verlag Militaria, 2007 . Niestety nie miałem do tej pory szans na zapoznania się z tą książką - kosztuje około 150 dolarów
Wersje M 15 ...
… to temat bardzo ciekawy sam w sobie. Kiedy na początku szukałem informacji o moździerzu byłem przekonany iż istnieją 2 wersje.
Nie jest to prawda. Na podstawie zdjęć i instrukcji z epoki zidentyfikowałem 6 wariantów M 15, na 930 wyprodukowanych sztuk.
Główne zmiany dotyczą kół i sposobu ich zamocowania.
Na początku moździerz otrzymał koła od armaty górskiej M99 zamocowane do belki ułożonej na górnej części podstawy. Rozwiązanie to było o tyle kuszące, że do strzału wystarczyło zdjąć same koła (po wyciągnięciu klinów blokujących).
Domyślam się, że bardzo szybko powstał problem z wytrzymałością mechaniczną tego rozwiązania.
Najpierw zmieniono koła na wariant znacznie mocniejszy.
W kolejnych wersjach przeniesiono os pod podstawę, opierając ciężar konstrukcji na całej belce a nie na dwóch elementach mocujących (śruby??).
Niewątpliwie wprowadziło to dodatkowe komplikacje w przygotowaniu strzałowym, ponieważ na zdjęciach z epoki widać moździerze gotowe do strzału bez kół, ale z osiami zagrzebanymi w piachu.
Pamiętać trzeba, że moździerz nie ma mechanizmu oporopowrotnika więc całą energie po strzele musi przenieść płyta oporowa umieszczona pod podstawą, a w tym przypadku też i oś. Może zostawianie osi nie miało znaczenia, a może było tak niewygodne – nie wiem..
W każdym razie w młodszym (M 17) bracie umieszczono oś kół w najbardziej optymalnym miejscu – pomiędzy górną a dolną podstawą broni.
Migracja osi z góry na dół podstawy nie jest wariantem ostatecznym. Gdzieś „po drodze” oś znalazła się jeszcze mocno z tyłu podstawy. Niestety nie mam poszlak umożliwiających wskazanie czy to był wariant ostateczny czy pośredni. W każdym razie na zdjęciach z epoki można rozpoznać ten wariant po cofniętym hamulcu, który … w tym wariancie też wchodzi pod podstawę.
Zmiany w moździerzu dotyczyły też kształtu podstaw pod celownik, sposobu zamontowania drągów z tyłu (męskie, żeńskie), dziwnej podstawki, nie wiem po co – może do podpierania w transporcie..
Wybaczcie, że tak obficie się rozpisuję (mając nadzieję, że nie zanudzam za mocno) ale takie wejście w tę konstrukcję było niezbędne aby przynajmniej zrozumiał czego jeszcze o tej konstrukcji nie wiem ;)
Dane techniczne:
W instrukcji z epoki można wyczytać, iż moździerz miotał pociski o masie 64,4 kg zawierająca 20 kg ładunku wybuchowego na maksymalną odległość 540 metrów.
Do dyspozycji były dwa ładunki miotające.
Masa moździerza - 320 kg,
2 koła - 53 kg
Oś kół – 75 kg
Przodek – 170 kg
i kilka kilogramów w osprzęcie takim jak wyciory, belki itp..
Prędkość początkowa wystrzelonego pocisku – 170 m/s
Wikipedia informuje o nieco innych danych.. Na szczęście kilka z danych technicznych będę miał możliwość sprawdzić – ale o tym potem..
Historia:
Z tą konstrukcją jest związany również Polski ślad.
W publikacji Bellona wydanej w 1919 roku młody wówczas porucznik Stefan Rowecki opisuje współczesne systemy moździerzy. Przy tej okazji zamieszcza jedyny znany mi rysunek M 15 z przodkiem.
Niewątpliwie umieszczenie tej broni jest to związane z jego doświadczaniem wojskowym, pytanie tylko czy z czasów Wielkiej Wojny czy też walk z Bolszewikami.
Znane jest też jedno zdjęcie M 15 z naszymi wojskowymi, no i co najcenniejsze, jeden egzemplarz zachował się w zbiorach Muzeum Wojska Polskiego
Co bardzo intrygujące, ten ze zdjęcia jest w tej samej konfiguracji co egzemplarz muzealny..
I to właśnie konfiguracja broni z tej fotki będzie podstawą do prac w tym wątku.
Wielu danych jeszcze nie mam, na przykład nie posiadam wymiarów układu hamulcowego i drągów. Informacje o przodku pochodzą jedynie z zamieszczonego szkicu, na którym na szczęście widać, że koła są takie same jak w moździerzu..
Wiele informacji będę mógł pozyskać w muzeum na Węgrzech, lub we Włoszech – o ile znajdę pomysł jak tam pojechać..
Liczę też, że znajdę jeszcze więcej szczegółów w archiwach krajowych jak i w Austriackich.
M15 bez śrub ale za to z układem hamulcowym (źle założonym) na Węgrzech
Ja sam mam niewielkie doświadczenie w budowie takich modeli – ten będzie dopiero drugim, lecz jestem dobrej myśli gdyż wspierać mnie będzie doświadczony zespół. Liczę też na Wasze wsparcie.
Warsztat na pewno będzie się ślimaczył ale do końca konkursu powinienem zdążyć.
Pozdrawiam
Tomek
p.s. Źródła:
Do niedawna nieocenionym miejscem zdjęć egzemplarzy muzealnych oraz fotek z epoki była strona
http://www.landships.freeservers.com/bohler_walkaround.htm
Niestety jest od jakiegoś czasu wyłączona – mam nadzieję, że wróci.
To z niej pochodzi dużo informacji.
Ponadto:
http://fotki.yandex.ru/users/aleksandr-pushkarjov/view/1212517?page=0
http://en.wikipedia.org/wiki/22.5_cm_Minenwerfer_M_15
http://www.flickr.com/photos/massimofoti/sets/72157633833061682/detail/?page=5
- wydawnictwa archiwalne ze zbiorów prywatnych
